Συμπληρώνονται 97 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία. Οι πρωτεργάτες της Οκτωβριανής Επανάστασης είχαν ως ιδεολογικό λάβαρο τις θεωρίες του Καρλ Μαρξ και του φίλου και συνεργάτη του Φρίντριχ Ένγκελς. Οι Μαρξ και Ένγκελς προσδοκούσαν ότι ο μαρξισμός θα άρχιζε να εφαρμόζεται σε μία χώρα με βιομηχανία, όπως η Γερμανία. Τους διέψευσε η Ρωσία. Αποδείχτηκε ότι η ένδεια και η καταπίεση αποτελούσαν το πλέον πρόσφορο έδαφος για να δοκιμαστεί το πείραμα του μαρξισμού.
Ο κεντρικός πυρήνας του μαρξισμού ήταν η εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας και η αντικατάστασή της με τη δημόσια ή κοινωνική ιδιοκτησία, ώστε τα μέσα παραγωγής να ανήκουν και να ελέγχονται από το κράτος. Το όραμα του Μαρξ ήταν η δημιουργία μιας παγκόσμιας κομμουνιστικής κοινωνίας. Υποσχόταν να αλλάξει όχι μόνο το οικονομικό σύστημα αλλά την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Τη θέση του «homo economicus» θα έπαιρνε ο «καινούργιος άνθρωπος», με κίνητρο όχι πια το κέρδος αλλά την ικανοποίηση της αφιλόκερδης συντροφικότητας.
Για την έννοια του μαρξισμού μπορούν να γραφτούν τόμοι από βιβλία. Μια πρώτη επαφή μπορεί να γίνει κατορθωτή με την μελέτη του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου», ενός από τα πιο σημαντικά βιβλία που ο Μαρξ έγραψε μαζί με τον Ένγκελς και του «Κεφαλαίου». Σύμφωνα με την «ορθόδοξη» κομμουνιστική άποψη, κατά πρώτο λόγο ο μαρξισμός είναι μια νέα επιστήμη: μια επιστήμη της ιστορίας, που ονομάζεται «ιστορικός υλισμός». Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ο Μαρξ διακηρύσσει εμφαντικά ότι ή ιστορία της ανθρωπότητας είναι ή ιστορία της πάλης των τάξεων (Νίκου Πουλαντζά, K. Marx και F. Engels, στο βιβλίο Η Φιλοσοφία, Εκδόσεις «γνώση», Τόμος Β΄, σελ. 187). Υπάρχουν, όμως, αρκετοί που υποστηρίζουν ότι ο μαρξισμός μπορεί κάλλιστα να κατανοηθεί ως φιλοσοφία, που στο κέντρο της βρίσκεται ο διαλεκτικός υλισμός (θεωρία των νόμων της φύσης και της κοινωνίας), ο ιστορικός υλισμός (εφαρμογή αυτών των νόμων στην ιστορία), η πολιτική, (εφαρμογή του ιστορικού υλισμού στην παρούσα κατάσταση, ή σοσιαλιστική ηθική (ταυτόσημη εφαρμογή στην ατομική συμπεριφορά). Τέλος, άλλοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να ρίξουμε το βάρος στην οικονομική συνεισφορά του Μαρξ και του Ένγκελς. Σε τέτοια περίπτωση, ο Μαρξισμός δεν είναι μια γενική φιλοσοφία, αλλά μια συνολική οικονομική θεωρία.
Το όλο ιδεολογικό οικοδόμημα του «μαρξισμού – λενινισμού» πάνω στο οποίο στηρίζονταν η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της, τα κράτη του αυτοαποκαλούμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού, κατέρρευσε πριν από 25 χρόνια. Πιθανόν η κατάρρευσή του να είναι το αποτέλεσμα εγγενών αδυναμιών του μαρξισμού. Πιθανόν, οι ιδέες του Μαρξ να ήταν μια ουτοπία. Προσωπικά, υποκλίνομαι μπροστά στο μεγαλείο του, έστω και ουτοπικού, πυρήνα της διδασκαλίας του: «Ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητες του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Δεν θα ήταν αυτό η καταξίωση της κοινωνικής αλληλεγγύης, η πεμπτουσία της διδασκαλίας της «αγάπης προς τον πλησίον» που διακήρυξε ο Ιησούς; Το όραμα μπορεί να αποδείχθηκε ουτοπικό, αλλά ήταν μεγαλειώδες.
Οπωσδήποτε, συνέβαλαν στην επίσπευση της κατάρρευσης οι εγκληματικές ενέργειες των εκάστοτε ηγεσιών των διεφθαρμένων ολοκληρωτικών καθεστώτων της Μόσχας και των δορυφόρων της. Η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια δεν είχε κανένα αντίκρισμα και νόημα για τις ηγεσίες των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», που χρησιμοποίησαν στο έπακρον τις εξοντώσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα ιδρύματα αναμόρφωσης ως όπλα ενάντια στους πολιτικούς τους αντιπάλους. Αυτοί οι ηγέτες είχαν νοθεύσει τον μαρξισμό και τον μετέτρεψαν σε δόγμα. Ο μεγάλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ εύστοχα παρατηρεί ότι «ο κομμουνισμός, τουλάχιστον στη μορφή που του έδωσε η σοβιετική κυβέρνηση και το κομμουνιστικό κόμμα, είναι ένα νέο δογματικό σύστημα, από τα πλέον κακεντρεχή και επιρρεπή σε διώξεις». (Bertrand Russell, Κείμενα για τη θρησκεία, Εκδόσεις Scripta σελ. 79).
Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι ο κομμουνισμός δεν μπορούσε να εφαρμοστεί γιατί βασιζόταν σε μια οικονομική δομή η οποία παρείχε κίνητρα άσχετα με την ανθρώπινη φύση. Είναι αναμφισβήτητο ότι έχουμε έμφυτες προδιαθέσεις και ότι οι αποφάσεις μας θεμελιώνονται σε κίνητρα που έχουν σχέση με την αυτοσυντήρηση, την επιθυμία, τη διάκριση. Ωστόσο, δεν είμαστε τυφλοί δράστες που εκτελούν στα τυφλά προγράμματα της φύσης. Δεν είμαστε έρμαια του «κοινωνικού δαρβινισμού». Ο άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα να ξεφεύγει από πρωτόγονα ένστικτα του, με τη βοήθεια ορθολογικής μόρφωσης και δημοκρατικών θεσμών. Η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει αλλάξει σημαντικά μέσω της εμπειρίας. Μπορεί να μην μπορέσει ποτέ ο άνθρωπος να εξαλείψει την τάση του για διάκριση. Μπορεί να μη γίνει ποτέ κατορθωτός ο εκμηδενισμός του ατομικού συμφέροντος. Μπορεί να μην μπορέσει ποτέ ο άνθρωπος να φτάσει στο επίπεδο που οραματίστηκε ο Μαρξ. Όμως, μπορούμε να «εξανθρωπιστούμε» περισσότερο, ώστε η ανάπτυξη να μην εκθέτει τους ασθενέστερους στον παγερό αέρα ενός απάνθρωπου οικονομικού φιλελευθερισμού, αλλά ο πλούτος να διαχέεται στους πολλούς.
(Φιλελεύθερος, 19.10.2014)