Η οικονομική κρίση, που μαστίζει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, σύμπτωμα ενός νοσηρού χρηματοπιστωτικού συστήματος που δρούσε ανεξέλεγκτα,  βρήκε την Κύπρο, όταν ξέσπασε,  παροπλισμένη και εντελώς ανίκανη να αντισταθεί. Βρήκε την Κύπρο να ταλανίζεται από τη διάβρωση των θεσμών, τη διαπλοκή,  τη διαφθορά και  την αναξιοκρατία, με ένα ανίκανο κρατικό και κυβερνητικό σύστημα, που δεν φρόντισε να προσαρμοστεί στις μεταβολές των καιρών και στις αλλαγές της κοινωνίας.

Για να φθάσουμε στο σημερινό οικονομικό και ηθικό αδιέξοδο , είναι πολλά τα αίτια. Έχουν συμβάλλει πολλοί, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο. Δεν είναι μόνο οι ανάλγητοι τραπεζίτες, οι ασύγγνωστα αμελείς τρεις τελευταίοι Διοικητές της Κεντρικής Τράπεζας,  η αναποτελεσματική και αντιπαραγωγική δημόσια υπηρεσία και ο ανίκανος τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η κυβέρνησή του οι οποίοι,  πάσχοντες από τα ιδεολογικά τους σύνδρομα, δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν ως κυβέρνηση χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Πάνω από όλα, εκείνο που συνέβαλε αποφασιστικά στο να υποστούμε  βαρύτερες από τους ομοιοπαθείς μας  συνέπειες από την οικονομική κρίση είναι η κρίση πολίτη που κατατρύχει την κοινωνία μας. Κρίση υπεύθυνων πολιτών με αίσθηση υποχρεώσεων και δικαιωμάτων, κρίση σκεπτόμενων πολιτών με δυνατότητα εκτίμησης προσώπων και πραγμάτων, κρίση ήθους και ηθικής, κρίση κοινωνικής ευαισθησίας. 

Δυστυχώς, το πορτρέτο του μέσου Κύπριου των τελευταίων δεκαετιών προκαλεί αισθήματα απογοήτευσης και απαισιοδοξίας. Αδιαφορία και απάθεια για θέματα που αφορούν την ίδια την επιβίωσή του, όπως το προδοτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 1974 και την επακολουθήσασα καταβαράθρωση του Κυπριακού. Θα ανέμενε κάποιος να ξεσηκωνόταν   ο λαός και να ζητούσε ευθύνες. Για να τιμωρηθούν οι πραγματικοί ένοχοι του εθνικού εγκλήματος. Για να υπάρξει πραγματική κάθαρση. Όχι αυτή που έγινε με την πειθαρχική δίωξη των κομπάρσων. Εξασθενημένη ευαισθησία και σε θέματα που αφορούν τη διαφθορά, την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αρχών της χρηστής διοίκησης. Γι’ αυτό, και ο απόηχος από τα σκάνδαλα δεν διαρκεί πολύ. Ποιος θυμάται, εκτός από τα θύματα, την  τεραστίων διαστάσεων καταλήστευση των μικροεπενδυτών στο Χρηματιστήριο; Παράλληλα, το κυνήγι τού χρήματος έγινε αυτοσκοπός και το χρήμα αναδείχθηκε σε μέτρο αξιολόγησης της επιτυχίας του ατόμου. Η  επιθυμία απόκτησης όλο και περισσότερων υλικών αγαθών εξελίχθηκε σε μανία καταναλωτισμού.  Οι «μίζες»  και η φοροδιαφυγή ανελίχθηκαν σε εξυπνάδα.  Χάθηκε το μέτρο. Σε τέτοιες καταστάσεις μειώνονται οι αναστολές, χαλαρώνουν οι αντιστάσεις και βρίσκουν ανοικτές τις πόρτες η διαφθορά και η διαπλοκή.

Σε ένα παλιό μου άρθρο στον «Φιλελεύθερο» με τίτλο «Πολίτες και πολιτεία»,  στις 25.9.1988,  έγραφα τα ακόλουθα για τη κρίση πολίτη που ταλάνιζε και τότε την κυπριακή κοινωνία: « Η κρίση αυτή είναι έκδηλη στην καθημερινή ζωή μας που την χαρακτηρίζουν η καταναλωτική μανία, η επιδεικτική ευμάρεια και ο ωφελιμισμός.  …. Δεν μας ενδιαφέρει ο διπλανός μας. Δεν μας ενδιαφέρουν τα τεκταινόμενα γύρω μας, ως να είμαστε προσωρινοί επισκέπτες στον τόπο αυτό. ….Καταντήσαμε μια κοινωνία ακοινώνητων ατόμων. Μια κοινωνία από άτομα με ελαττωμένη πολιτική ευαισθησία, που δέχονται αδιαμαρτύρητα όλα όσα γίνονται και πιστεύουν ανεξέταστα όλα όσα λέγονται. Με άλλα λόγια, μια κοινωνία από άτομα που δεν έχουν την υπόσταση του πολίτη.».

Το πορτρέτο του Κύπριου που προσπάθησα να περιγράψω πριν από εικοσιπέντε περίπου χρόνια δεν διαφέρει από το σημερινό.  Οι σκεπτόμενοι ενεργοί πολίτες εξακολουθούν να αποτελούν μια μικρή μειοψηφία, παρά το ότι αυξάνονται τελευταία λόγω του ταρακουνήματος που υπέστημεν  από την τραγωδία στο Μαρί και την οικονομική κρίση.

Μια παρόμοια συμπεριφορά παρετηρείτο και σε δυο αρχαίες ελληνικές πόλεις, στα Άβδηρα, που ήταν χτισμένη στις όχθες του Νέστου και στη Σύβαρη της Κάτω Ιταλίας, κοντά στον Τάραντα. Από τον τρόπο ζωής αυτών των αρχαίων μας «προγόνων» προήλθαν οι χαρακτηρισμοί  «αβδηριτισμός» και «συβαριτισμός».Ο πρώτος σημαίνει ματαιοδοξία και επιδειξιομανία και ο δεύτερος μαλθακότητα, τρυφηλότητα, πολυτελή και ανέμελο τρόπο ζωής.

Στο κατάντημα αυτό των πολιτών συνέβαλε  πρώτιστα το πολίτικο σύστημα με τους ανίκανους και διεφθαρμένους πολιτικούς οι οποίοι,  εκτός από ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις, κατάφεραν με λόγους,   πράξεις και παραλείψεις  να επιφέρουν την απαξίωση της πολιτικής και να επαληθεύσουν αυτό που είπε κάποτε ο Ισοκράτης: «Το της πόλεως όλης ήθος ομοιούται τοις άρχουσιν». (Το ήθος όλων των πολιτών γίνεται όμοιο με το ήθος των αρχόντων) (Ισοκράτους Λόγοι,  Προς Νικοκλέα).

Τα σαθρό πολιτικό σύστημα δεν επέτρεψε στην πολιτεία να οπλίσει τους πολίτες με μια πραγματική παιδεία. Γράφοντας  για παιδεία δεν εννοώ τις απλές γνώσεις και πληροφορίες που παρέχει η σχολική εκπαίδευση. Αναφέρομαι σε μια γενικότερη παιδεία η οποία έχει μεν ως βάση τη σχολική εκπαίδευση αλλά συνεχίζει να προσφέρει στον πολίτη τα αναγκαία εφόδια που έχουν σχέση με  τη διάθεσή του για αυτομόρφωση και ανάπτυξη των ενδιαφερόντων του. Μια παιδεία  που μορφώνει πολίτες υπεύθυνους, σκεπτόμενους, καλλιεργημένους, κοινωνικά ευαίσθητους, πολίτες με ιδανικά, αρχές και αξίες, πολίτες που αγαπούν την πατρίδα τους. Πολίτες που εμφορούνται από υγιή πατριωτισμό ο οποίος εκδηλώνεται με πράξεις που θέτουν το γενικό συμφέρον πάνω από το ατομικό.

Για την ανεπαρκή παιδεία των πολιτών ευθύνη φέρουν και τα ΜΜΕ και, ειδικά,  η κρατική τηλεόραση, το ΡΙΚ, το οποίο, παρά την κρατική χορηγία, μπήκε και αυτό, μαζί με τα ιδιωτικά ηλεκτρονικά ΜΜΕ,   στη κούρσα  της τηλεθέασης, παραβλέποντας  τη βασική του αποστολή. Εκτός,  αν θεωρούνται επιμόρφωση αυτά τα ασυνάρτητα σενάρια των κυπριακών σαπουνόπερων και τα ανούσια «τσιαττιστά» ή  οι τελευταίες αναλύσεις των επίκαιρων θεμάτων με «επιλεγμένους» καλεσμένους για να μεταδώσουν προπαρασκευασμένα μηνύματα.  

(Φιλελεύθερος, 2.2.2014)