Παρά τη πορεία, με αργά αλλά σταθερά βήματα, προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η τάση περιφεριοποίησης (regionalism), η τάση δηλαδή περιφερειών να επιδιώκουν υψηλό βαθμό αυτονομίας ή και πλήρη απόσχιση και ανεξαρτησία από τα κράτη στα οποία ανήκουν, έχει προσλάβει ευρείες διαστάσεις.
Δεν είναι μόνο η περίπτωση της Καταλωνίας, που οδηγεί την Ισπανία σε μια βαθειά πολιτική κρίση της οποίας η έκβαση είναι απρόβλεπτη. Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν - μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας από τα κράτη που την αποτελούσαν – στο Κόσσοβο. Ακολούθησε η Κριμαία. Ο Πούτιν, δικαιολογώντας την απόσχιση, δεν παρέλειπε να τονίζει ότι «η αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων έχει γίνει αποδεκτή από τη Δύση, όπως έδειξε το Κόσσοβο». Ο Πούτιν έπρεπε να βρει μια δικαιολογία, όπως και η Τουρκία όταν εισέβαλε στην Κύπρο το 1974. Όμως, υπάρχουν αρκετοί προχειρολόγοι και προχειρογράφοι που συγχέουν τις αποσχιστικές επιδιώξεις των διαφόρων μειονοτήτων από τις κρατικές ενότητες στις οποίες ανήκουν με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών που αναγνωρίζει ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ στο Άρθρο 1, παράγραφος 2. Ο Καταστατικός Χάρτης δεν αναγνωρίζει τέτοιο δικαίωμα σε εθνότητες που είναι διεσπαρμένες στα διάφορα κράτη –μέλη του. Αντίθετα, ο ΟΗΕ θεωρεί ως βασικές του αρχές την κυριαρχική ισότητα και την εδαφική ακεραιότητα των μελών του (Άρθρα 2, 1 και 4). Επίσης, σύμφωνα με την παράγραφο 7 του Άρθρου 2, «καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δε θα δίνει στα Ηνωμένα Έθνη το δικαίωμα να επεμβαίνουν σε ζητήματα που ανήκουν ουσιαστικά στην εσωτερική δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους» εκτός αν πρόκειται για «την εφαρμογή των εξαναγκαστικών μέτρων που προβλέπονται από το Κεφάλαιο 7».
Εδώ, θα πρέπει να διακρίνουμε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης από το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού περιοχών και ομάδων του πληθυσμού μιας χώρας. Η Σύμβαση για την προστασία των Δικαιωμάτων των Μειονοτήτων του Συμβουλίου της Ευρώπης δίνει το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού Κάθε άτομο και κάθε λαός έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Με άλλα λόγια, κριτήριο εθνικότητας είναι η θέληση ενός ατόμου μιας ορισμένης κοινωνίας ή μιας κοινωνικής ομάδας να ανήκουν σε ένα ορισμένο έθνος ή ακόμη σε ένα ορισμένο πολιτισμό. Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε δυο αποφάσεις του ύστερα από Προσφυγές Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης καταδίκασε την Ελλάδα και δέχτηκε ότι το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού, που προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Μειονοτήτων, δεν ασκείται μόνο σε ατομικό επίπεδο, όπως ισχυριζόταν η Ελλάδα, αλλά και σε συλλογικό. Όμως, το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού γίνεται σεβαστό μόνο στον βαθμό που δεν απειλεί την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Για τους πιο πάνω λόγους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρακτήρισε το δημοψήφισμα στην Καταλονία παράνομο. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η λύση στις παρατηρούμενες τάσεις περιφεριοποίησης δεν βρίσκεται στη διάλυση των εθνικών κρατών και πάντως όχι στη διάλυσή τους με βίαιο τρόπο. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας του 2009 η ΕΕ είναι υποχρεωμένη να σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία των κρατών-μελών της και δεν έχει το δικαίωμα να αναμειχθεί σε αποφάσεις που αφορούν τη συγκρότηση και την οργάνωση λειτουργίας των περιφερειών τους.
Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε άρθρο του στη εφημερίδα «Το Βήμα», ημερ. 8/10/2017, θεωρεί πως «η ορθολογική ριζική απάντηση στο αίτημα των περιφερειών για υψηλότερο βαθμό αυτονομίας, ελευθερίας και έκφρασης βρίσκεται στην ομοσπονδία, στην οργάνωση δηλαδή των εθνικών κρατών σε ομοσπονδιακή βάση … Ομοσπονδιακή συγκρότηση μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η λύση στο πρόβλημα από την Ισπανία ως την Κύπρο! Συνδυάζει ενότητα με διαφοροποίηση (unity in diversity)...» Μπορεί στην περίπτωση της Ισπανίας να συντρέχουν οι προϋποθέσεις για συγκρότηση ενός ομοσπονδιακού κράτους για αντιμετώπιση των αποσχιστικών επιδιώξεων της Καταλωνίας. Όμως, η λύση της ομοσπονδίας δεν μπορεί να δώσει την απάντηση σε όλες τις περιπτώσεις των αποσχιστικών τάσεων. Όπως τόνισα επανειλημμένα σε άρθρα μου, η βιωσιμότητα ενός οποιουδήποτε ομοσπονδιακού κράτους εξαρτάται κυρίως και πάνω από όλα από τη θέληση των μερών, που θα το συγκροτήσουν, να ζήσουν μαζί, με πνεύμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, συναντίληψης και συνδιαλλαγής, για προώθηση μερικών κοινών σκοπών. Η προϋπόθεση αυτή, που είναι εκ των ων ουκ άνευ στις περιπτώσεις που το ομοσπονδιακό κράτος αποτελείται μόνο από δυο ομόσπονδα κράτη, δεν υπήρχε στην περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας όπου οδηγήθηκαν Τσεχία και Σλοβακία σε «βελούδινο» διαζύγιο. Δεν υπάρχει στην περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης όπου το Κοινοβούλιο της Σερβικής Δημοκρατίας έχει ήδη αποφασίσει τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την απόσχιση από το ετοιμόρροπο κρατικό μόρφωμα. Δεν υπάρχει στην περίπτωση του Βελγίου όπου Φλαμανδοί και Βαλλόνοι διαβιούν ως δύο ξένοι στο ίδιο κράτος. Τέλος, δεν υπάρχει στην περίπτωση της Κύπρου. Με τα σημερινά δεδομένα που δημιούργησε η μακρόχρονη τουρκική κατοχή και, ειδικά, ο εποικισμός που επέφερε αλλαγή των δημογραφικών δεδομένων στην κατεχόμενη Κύπρο, δεν τίθεται πλέον θέμα συγκρότησης ομοσπονδιακού κράτους με τους Τουρκοκύπριους. Ο κ. Ιωακειμίδης παραβλέπει ή αγνοεί ότι το Κυπριακό δεν είναι πρόβλημα δικοινοτικό, αλλά πρόβλημα που εντάσσεται στους επεκτατικούς σχεδιασμούς της Τουρκίας.
( Φιλελεύθερος, 22/10/2017)