Μια αγελαία συμπεριφορά, το μαϊμουδίασμα μερικών ανεγκέφαλων «φιλάθλων», σε βάρος του ποδοσφαιριστή Ποτέ, έφερε στην επικαιρότητα το θέμα του ρατσισμού. Γράφτηκαν και ακούστηκαν πολλά για τα αίτια του φαινομένου, τη σημερινή του διάστασή και τον τρόπο αντιμετώπισής του.
Αναμφισβήτητα, στις τελευταίες δεκαετίες συντελέστηκε μια αλματώδης πρόοδος στη προσπάθεια βελτίωσης των δημοκρατικών θεσμών και καταστολής του ρατσισμού. Για να αντιληφθεί κάποιος το μέγεθος της αλλαγής, είναι αρκετό να ανατρέξει στην εποχή των φυλετικών διακρίσεων και του σκληρού αγώνα των μαύρων για να αναγνωριστεί η ανθρώπινη ύπαρξή τους και για ίσα δικαιώματα με τους λευκούς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες στα παλαιότερα χρόνια και πριν από μερικές δεκαετίες οι μαύροι δεν επιτρέπονταν να καθίσουν στα λεωφορεία της χώρας. Το 1863 ο καθηγητή στο Χάρβαρντ Ζαν Λουί Ροντόλφ Αγκασί έγραφε ότι «η παραγωγή μιγάδων είναι αμαρτία απέναντι στη φύση...». Ο Αγκασί δεν έκρυβε τον τρόμο του αναλογιζόμενος «τις συνέπειες για το μέλλον των δημοκρατικών θεσμών και του πολιτισμού εν γένει, αν αντί για τον ανδροπρεπή πληθυσμό που κατάγεται από ομοειδή μας έθνη, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατοικούνται στο μέλλον από τους εκθηλυμένους απογόνους ανάμεικτων φυλών». Ποιος ανέμενε ότι σε λιγότερο από 150 χρόνια οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα κατοικούνταν απλώς από μουλάτους, αλλά ο Μπάρακ Χουσεΐν Ομπάμα από πατέρα Κενυάτη και μητέρα λευκή, θα εκλεγόταν Πρόεδρος αυτής της χώρας. Με την εκλογή του ηττήθηκε ο ρατσισμός κατά κράτος, σε μια χώρα όπου μόλις πριν από μία γενιά δολοφονούνταν ο Λούθερ Κινγκ, ο ιεροκήρυκας της αδελφοσύνης, ο άνθρωπος που είχε ένα όνειρο: τη φυλετική ισότητα.
Όμως, παρά την πρόοδο, ρατσιστικές συμπεριφορές υπάρχουν τόσο στην Κύπρο όσο και στον υπόλοιπο κόσμο και μάλιστα τελευταία παρατηρείται έξαρση του φαινομένου λόγω και της οικονομικής κρίσης.
Το ερώτημα που τίθεται είναι πως ο ρατσισμός αντιμετωπίζεται. Σε πολλές χώρες ο ρατσιστικός λόγος έχει ποινικοποιηθεί, όπως έχει ποινικοποιηθεί σε πολλές χώρες η άρνηση του Ολοκαυτώματος. Ο Ντέιβιντ Ίρβινγκ πέρασε αρκετούς μήνες στις αυστριακές φυλακές επειδή παραβίασε αυτή τη νομοθεσία. Είναι η άποψη αρκετών που έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα ότι ο ρατσισμός δεν ηττάται ούτε με νόμους ούτε με δικαστικές αποφάσεις. Ηττάται μόνο με ισχυρές δόσεις λογικής που θα προσφέρει η παιδεία. Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί με τους άλλους. Μαθαίνω να συνυπάρχω και να συμβιώνω με τους άλλους σημαίνει ικανότητα κατανόησης των άλλων, σεβασμό της ιστορίας, των παραδόσεων, της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και αναγνώριση της αλληλεξάρτησής μας από τους άλλους. Ζούμε σήμερα σε ένα κόσμο με κύρια χαρακτηριστικά την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών και πληροφοριών με ασύλληπτη ταχύτητα, από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Το χαρακτηριστικό του αιώνα μας είναι η πολυπολιτισμικότητα των κοινωνιών. Η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, αλλά και η αναγκαστική μετανάστευση χιλιάδων οικονομικών μεταναστών, όπως τους ονομάζουμε, από τις χώρες του τρίτου κόσμου στις πλούσιες χώρες του βορρά, σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης, έχουν δημιουργήσει εντελώς καινούρια δεδομένα στη σύνθεση των ανθρώπινων κοινωνιών. Η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο αλληλοσεβασμός, η συνεργασία, η αλληλεγγύη και η αλληλοκατανόηση αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου, ο οποίος να στηρίζεται στην ανθρώπινη ανάπτυξη, την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των λαών.
Είναι καιρός οι άνθρωποι να κατανοήσουμε ότι, παρά το ότι ξαπλωθήκαμε σε όλα τα πλάτη και τα μήκη του πλανήτη μας και δημιουργήσαμε έθνη και κράτη, εξακολουθούμε, όλοι εμείς οι άνθρωποι, να ανήκουμε σε ένα είδος, τον Homo sapiens. Βέβαια, υπάρχουν εμφανείς εξωτερικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπινων πληθυσμών με πιο εμφανή τη διαφορά στο χρώμα του δέρματος. Όμως, κάτω από το δέρμα, είμαστε όλοι εντελώς ίδιοι. Αυτή είναι η αντανάκλαση της κοινής μας καταγωγής Γι’ αυτό και μερικοί βιολόγοι υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν ανθρώπινες φυλές. Σε κάθε περίπτωση, οι φυλετικές διαφορές είναι γενετικά λίγες, παρά το ότι τα ανθρώπινα όντα τις θεώρησαν σημαντικές για να καλλιεργηθεί το μίσος εναντίον του «Άλλου» και να αναπτυχθεί ο ρατσισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός, στο όνομα των οποίων χύθηκαν ποταμοί αίματος. Οδήγησαν στις χειρότερες αποκαλύψεις της ανθρώπινης βιαιότητας. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων. Αρκεί μόνο να αναφερθεί το Ολοκαύτωμα των Εβραίων.
Ελπίζω και εύχομαι κάποτε οι άνθρωποι να καθοδηγηθούμε από τα πιο κάτω βαθυστόχαστα λόγια του Άγγλου ποιητή και ιερωμένου John Donne (1572-1631): « Ο θάνατος κάθε ανθρώπου με ελαττώνει, γιατί ανήκω στην ανθρωπότητα. Και γι αυτό, μην στέλνεις να ρωτήσεις για ποιόν χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για σένα». Την προτελευταία φράση την έκανε διάσημη ο Hemingway, επιγράφοντας με αυτή το μυθιστόρημά του για τον εμφύλιο της Ισπανίας.
(Φιλελεύθερος, 7.12.2014)