Η άρνηση της Τουρκίας να επιτρέψει τη μετάβαση του αρχηγού του ΓΕΝ στη Βάση του Ακσάρ, με πτήση που προέβλεπε ανεφοδιασμό του ελικοπτέρου του στη Ρόδο, υποστηρίζοντας ότι το νησί αυτό θα πρέπει να είναι αποστρατικοποιημένο, επανέφερε στην επικαιρότητα την τουρκική επεκτατική πολιτική στα νησιά του Αιγαίου και το θέμα του νομικού καθεστώτος των νησιών αυτών με βάση το διεθνές δίκαιο.
Στο χώρο του Αιγαίου υπάρχουν συμπλέγματα 2.500 νησιών και νησίδων και σ’ αυτά κατοικεί σήμερα το ένα πέμπτο του ελλαδικού ελληνισμού, δηλαδή ένα εκατομμύριο και πεντακόσιες χιλιάδες ελλήνων. Η έκταση του Αιγαίου υπολογίζεται σε 250.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ η έκταση της ηπειρωτικής Ελλάδας φτάνει τα 111.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Μετά από σκληρούς αγώνες, τόσο στα πεδία των μαχών όσο και στις τράπεζες των διαπραγματεύσεων, η ιστορικά επιβεβαιωμένη ελληνικότητα των νησιών του Αιγαίου αναγνωρίστηκε διεθνώς με τις Συνθήκες της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923 με την οποία , στο άρθρο 12 αναγνωρίζεται η κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και Λαγουσών και των Παρισίων στις 10 Φεβρουαρίου 1947, με την οποία παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα και το Καστελλόριζο. Τη Συνθήκη της Λωζάνης την υπέγραψαν η Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Σερβία και η Τουρκία. Τη Συνθήκη των Παρισίων την υπέγραψαν 20 χώρες, μεταξύ των οποίων είναι η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία. Η Τουρκία δεν είναι μεταξύ των συμβαλλομένων μερών της Συνθήκης των Παρισίων και τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά τις απαιτήσεις της για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων.
Για την Τουρκία, η διεθνής αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας επί των νησιών του Αιγαίου ήταν μια οδυνηρή υποχώρηση από την οποία δεν έχει ακόμη συνέλθει. Τα νησιά αυτά και η Κύπρος είναι τα μόνα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που η Τουρκία νοσταλγεί. Η θέση που ανέκαθεν υποστήριζε η Τουρκία, που είναι η ίδια ουσιαστικά και σήμερα, τόσο για τα νησιά αυτά όσο και για την Κύπρο, βασίζεται στο χιτλερικό επιχείρημα του λεγόμενου «ζωτικού χώρου». Ότι δηλαδή η δύναμη που ελέγχει την Μικρά Ασία πρέπει να ελέγχει και τα νησιά.
Αναλυτικότερα, οι τουρκικές απαιτήσεις αναφορικά με τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα, εστιάζονται βασικά στο θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και της αποστρατικοποίησής των νησιών. Επίσης, υπάρχει το θέμα του δικαιώματος της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σε 12 ναυτικά μίλια και το εύρος του εθνικού εναέριου χώρου της Ελλάδας που είναι 10 ν.μ. Όλες αυτές οι απαιτήσεις, αν ιδωθούν στο σύνολό τους, αποβλέπουν, βραχυπρόθεσμα, στον εγκλωβισμό των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου σε μια τουρκική υφαλοκρηπίδα, σ’ έναν τουρκικό εναέριο χώρο και, γενικά, σ’ ένα χώρο τουρκικού στρατιωτικού ελέγχου και, μακροπρόθεσμα, στην αμφισβήτηση της ίδιας της ελληνικής κυριαρχίας πάνω στα νησιά αυτά και στην κατάληψή τους.
Ως προς το θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, η Τουρκία υποστηρίζει ότι τα νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και, κατά συνέπεια, η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου πρέπει να οριοθετηθεί κάπου στη μέση του Αιγαίου, εγκλωβίζοντας έτσι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Η θέση της Ελλάδας είναι ότι τα νησιά αυτά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, όπως τούτο προβλέπεται στη Σύμβαση της Τζαμάικα η οποία, παρά το ότι δεν έχει υπογραφεί από την Τουρκία, τη δεσμεύει γιατί διατυπώνει ως προς το θέμα αυτό προϋπάρχον γενικό εθιμικό δίκαιο το οποίο απλώς κωδικοποιεί. Παρόμοια πρόβλεψη περιείχε και η Σύμβαση της Γενεύης του 1958.
Ως προς το θέμα της αποστρατικοποίησης των νησιών, θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των νησιών τα οποία βρίσκονται στην περιοχή των Στενών των Δαρδανελλίων, των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας και των Δωδεκανήσων. Για τις δυο πρώτες περιπτώσεις προβλέπει η Σύμβαση της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου 1923 και για την τρίτη η Συνθήκη των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947.
Το άρθρο 4 της Σύμβαση της Λωζάννης πρόβλεπε την αποστρατικοποίηση, πέρα από την παράκτια ηπειρωτική ζώνη με επίκεντρο τα Δαρδανέλλια και το Βόσπορο, των νησιών της Σαμοθράκης, της Λήμνου, της Ίμβρου και της Τενέδου, καθώς και των παρακείμενων Λαγονησιών. Η Σύμβαση της Λωζάννης, ως προς το θέμα τούτο, έχει καταργηθεί από τη Συνθήκη του Μοντρέ της 20ης Ιουλίου 1936, που υπογράφτηκε από 10 χώρες μεταξύ των οποίων είναι η Ελλάδα και η Τουρκία. Η Τουρκία δεν δέχεται την άποψη αυτή, υποστηρίζοντας ότι στη Συνθήκη του Μοντρέ δεν γίνεται ειδική μνεία της Λήμνου και της Σαμοθράκης και, επίσης, ότι η Σύμβαση αυτή υπογράφτηκε με σκοπό μόνο να επιτρέψει στην Τουρκία να επαναστρατικοποιήσει τα Στενά. Η άποψη αυτή είναι ανεδαφική. Η Συνθήκη του Μοντρέ επέφερε την απαλλαγή όχι μόνο της Τουρκίας αλλά και της Ελλάδας από την υποχρέωση να διατηρεί αφοπλισμένα τα νησιώτικα εδάφη που είχαν υπαχθεί, με βάση τη Σύμβαση της Λωζάννης, στη ζώνη των Στενών.
Η Σύμβαση της Λωζάννης προβλέπει, επίσης, περιορισμένη αποστρατικοποίηση των νησιών Μυτιλήνη, Χίου, Σάμου, και Ικαρίας. Ειδικότερα, απαγορεύεται η εγκατάσταση ναυτικής βάσης και οχυρωματικών έργων καθώς και η ύπαρξη στρατιωτικών δυνάμεων, πέρα από εκείνες που καλούνται να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία. Τέλος, απαγορεύεται η πτήση ελληνικών και τουρκικών στρατιωτικών αεροσκαφών στα τουρκικά και ελληνικά εδάφη της ακτής της Ανατολίας και των νησιών αντίστοιχα. Ο σκοπός των πιο πάνω περιοριστικών μέτρων ήταν «η προστασία των Τούρκων της Ανατολίας από μια επίθεση που θα ξεκινούσε από τα νησιά…». Είναι προφανές ότι οι όροι που επέβαλαν την καθιέρωσή τους έχουν αντιστραφεί.
Την αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων προβλέπει το άρθρο 14 της Συνθήκης των Παρισίων, με βάση την οποία παραχωρήθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα από την Ιταλία. Το άρθρο αυτό δημιουργεί υποχρεώσεις μόνο μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών στα οποία, όπως προανέφερα, δεν περιλαμβάνεται και η Τουρκία. Κατά συνέπεια, η αξίωση της Τουρκίας για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων είναι από πλευράς διεθνούς δικαίου ανυπόστατη.
Όμως, πέραν των όσων αναφέρονται πιο πάνω, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η υποχρέωση της αποστρατικοποίησης δεν αποστερεί το δικαίωμα από το κράτος που υπέχει αυτήν την υποχρέωση της νόμιμης άμυνας. Η νόμιμη άμυνα είναι δικαίωμα που αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο ως jus covens και δεν είναι δυνατό να περιοριστεί από μια συμφωνία αποστρατικοποίησης. Οι κατά καιρούς δηλώσεις Τούρκων επισήμων αναφορικά με τις επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου παρέχουν ισχυρό νομικό έρεισμα στην Ελλάδα για άσκηση αυτού του δικαιώματος. Είναι αρκετή η παράθεση μόνο μερικών. Ο πρώην Πρωθυπουργός και Πρόεδρος Τουργούτ Οζάλ δήλωνε το 1986 ότι «η παρούσα κατάσταση η οποία υπάρχει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δεν είναι ικανοποιητική. Εάν η Τουρκία ήξερε που θα την οδηγούσε η Συνθήκη της Λωζάνης δεν θα την είχε υπογράψει ποτέ…Εμείς δεν ξεχνούμε ότι χάσαμε μέσα από τα χέρια μας τα νησιά, τα πάτρια τουρκικά εδάφη». Τόσο ο Οζάλ όσο και ο τέως Πρόεδρος Ντεμιρέλ δεν επέτρεψαν σε δημοσιογράφους να αναφέρονται σε «ελληνικά νησιά» αλλά σε «νησιά του Αιγαίου». Τέλος, ο Υπουργός Εξωτερικών της εισβολής Τ. Γκιουνές δήλωσε απερίφραστα: « Ο βυθός του Αιγαίου και τα νησιά που βρίσκονται κοντά στις ηπειρωτικές ακτές αποτελούν προέκταση της Μικράς Ασίας».
(Σημερινή, 14.5.2001)