Το παρόν κείμενο, γράφτηκε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 64 χρόνων από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου που, παραδόξως, εορτάζεται στην 1η Οκτωβρίου αντί στις 16 Αυγούστου. Στο κείμενο απουσιάζει το πανηγυρικό ύφος. Το θέμα του προκαλεί μόνο θλίψη.
Αν ανατρέξουμε στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, εύκολα θα διαπιστώσουμε ότι υπήρξε διαχρονικά μια στρεβλή αντίληψη για την έννοια και το περιεχόμενο του πατριωτισμού, απότοκο και τούτο της κρίσης θεσμών και αξιών που μας ταλανίζει.
Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού ή μεταξύ εθνικής και εθνικιστικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τον Σαρλ Ντε Γκωλ, τον πρώην μεγάλο ηγέτη του γαλλικού έθνους, « πατριωτισμός είναι όταν βάζεις πάνω απ’ όλα την αγάπη για τη χώρα σου. Εθνικισμός είναι όταν βάζεις πάνω απ’ όλα το μίσος για όλες τις άλλες». Ο εθνικισμός βασίζεται στη μισαλλοδοξία και στο αίσθημα της εθνικής υπεροχής και οδηγεί, μέσω των συμβόλων και των εντέχνως παρασκευασμένων ψευδαισθήσεων, στην υποτίμηση και περιφρόνηση των άλλων, των αλλοδαπών και των ετεροδόξων. Ο εθνικισμός δεν είναι αποκλειστικότητα καμιάς πολιτικής παράταξης και καμιάς κοινωνικής τάξης. Ο εθνικισμός, με την πιο πάνω έννοια, είναι ταυτόσημος του σωβινισμού.
Η πιο νοσηρή μορφή του εθνικισμού είναι ο ρατσισμός. Το βασικό χαρακτηριστικό του ρατσισμού είναι το μίσος που μπορεί να υποδαυλίσει και να μετατραπεί σε πογκρόμ ή έστω διακρίσεις κατά κάποιας ομάδας. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων. Αρκεί μόνο να αναφερθεί το Ολοκαύτωμα των Εβραίων.
Ο πατριωτισμός, που ωθεί ένα λαό σε εθνικούς αγώνες, σε απελευθερωτικά κινήματα ή σε υπεράσπιση της πατρίδας από ξένη επιβουλή, δεν είναι μια νοσηρή συμπεριφορά. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η εθνική ελευθερία συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την πολιτική ελευθερία και την εξασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο μεγάλος θεωρητικός του εθνικισμού Μπένεντικτ Άντερσον, αναφέρει σχετικά στο σε ελληνική μετάφραση βιβλίο του Φαντασιακές Κοινότητες: «Το να πεθαίνει κανείς για την πατρίδα του, την οποία συνήθως δεν έχει επιλέξει, περικλείει ένα ηθικό μεγαλείο που δεν έχει το αντίστοιχο του».
Βασικό στοιχείο του πατριωτισμού είναι η αυταπάρνηση. Να θέτεις το κοινό συμφέρον υπεράνω του ατομικού σου. Να θέτεις, ακόμα και την ίδια τη ζωή σου, θυσία για την πατρίδα. Ο επικός αγώνας της ΕΟΚΑ, που προηγήθηκε της ανεξαρτησίας, μας παρέχει αρκετά παραδείγματα, που κοσμούν με χρυσά γράμματα τις δέλτους της κυπριακής Ιστορίας, παρά το ότι οι σκοποί του αγώνα δεν είχαν επιτυχή κατάληξη.
Ο πατριώτης αγωνίζεται και προσφέρει τις υπηρεσίες του στην πατρίδα χωρίς να αποβλέπει σε οποιαδήποτε ανταμοιβή. Δυστυχώς, όταν η Κύπρος απέκτησε το 1960 την έστω και κολοβωμένη ανεξαρτησία της, επήλθε διάβρωση στο μέτωπο των αγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Έσπευσαν να συστήσουν το ΕΔΜΑ (Ενιαίο Δημοκρατικό Μέτωπο Αναδημιουργίας) και, στη συνέχεια, το Πατριωτικό Μέτωπο, με ουσιαστικό στόχο όχι μόνο τη διακυβέρνηση του κράτους, πράγμα καθ’ όλα θεμιτό, αλλά και τη στελέχωση της δημόσιας υπηρεσίας από μέλη του. Ολόκληρος, σχεδόν, ο κρατικός μηχανισμός στελεχώθηκε από άτομα, κατά το πλείστο ανεπαρκή, που είχαν μόνο την ιδιότητα του «αγωνιστή». Μερικοί, που πήραν και ηγετικές θέσεις, ήταν αγράμματοι και άξεστοι. Υπήρξαμε, τότε, μάρτυρες ενός ευρείας έκτασης «βολέματος» των ημετέρων. Οι «πατριώτες» έπρεπε να εξαργυρώσουν την προσφορά τους. Μερικοί ξεχώρισαν για την πολιτική τους μικρόνοια, αλλά και για την καπατσοσύνη τους στην απόκτηση βρώμικου πολιτικού χρήματος. Ορισμένοι από αυτούς, που έφθασαν μέχρι και το αξίωμα του Υπουργού, θεωρούσαν ότι η πατρίδα εξακολουθούσε να τους χρωστά και διεκδίκησαν τα «οφειλόμενα» όταν, μετά από χρόνια, βρέθηκαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου για αδικήματα διαφθοράς.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επισημάνω ότι ο πατριωτισμός και η αγωνιστικότητα, από μόνα τους, δεν αρκούν για ένα ηγέτη. Όταν αυτά προσκρούουν στις διεθνείς συγκυρίες και στην «αδυσώπητη γεωγραφία», τότε ο πόθος μετατρέπεται σε χίμαιρα και ή αγωνιστικότητα σε φιάσκο.
Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι άλλο είναι ο πατριωτισμός και άλλο η πατριδοκαπηλία η οποία αποτελεί τη χειρίστη μορφή λαϊκισμού και την οποία μετέρχονται κατ’ επάγγελμα αρκετοί. Ο λαϊκισμός, με αυτή τη μορφή, δεν έχει πολιτική ταυτότητα. Μπορεί να είναι δεξιός, αριστερός, κεντρώος, οικολογικός, νεοφασιστικός κτλ. Στον τόπο μας, το επάγγελμα του πατριώτη αποδείχθηκε πολύ προσοδοφόρο. Υπάρχει, προς τούτο, το πρόσφορο έδαφος, που καλλιέργησαν η πικρία και η απελπισία του λαού μας από την εθνική τραγωδία του 1974. Γι’ αυτούς, που μετέρχονται ως επάγγελμα τον πατριωτισμό, ισχύουν τα όσα έγραψε ο Γεώργιος Σουρής (1853-1919), σατιρικός ποιητής και εκδότης της εφημερίδας Ρωμιός,: «έχουν μονίμως ως επάγγελμα την σωτηρία της πατρίδος. Δι ο, και αποφεύγουν επιμελώς να την σώσουν. Μετά την σωτηρίαν, δεν θα έχουν επάγγελμα».
Ο γνήσιος πατριώτης σέβεται τους νόμους και τους θεσμούς του κράτους. Η αρχή της νομιμότητας είναι το ουσιωδέστερο στοιχείο της έννοιας του κράτους δικαίου. Ο Κικέρων είπε: «Είμαστε όλοι δούλοι των νόμων, για να είμαστε ελεύθεροι». Σε ένα δημοκρατικό κράτος, αρμόδια αρχή για τη διασφάλιση της αρχής της νομιμότητας είναι η δικαστική εξουσία. Δεν αποτελούν εκδήλωση πατριωτισμού, αλλά ευτελούς λαϊκισμού, οι όσοι ανοίκειοι ισχυρισμοί εκστομίστηκαν, στις 18 Σεπτεμβρίου, από δυο ευρωβουλευτές και αριθμό βουλευτών κατά των μελών του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου τα οποία, ενεργώντας ως μέλη του Συμβουλίου, εκδώσαν την απόφαση για παύση του τέως Γενικού Ελεγκτή. Τέτοιου είδους συμπεριφορές καθίστανται πιο επονείδιστες όταν εκδηλώνονται εκ του ασφαλούς, υπό την προστασία της βουλευτικής ασυλίας. Δεν επρόκειτο περί κριτικής της δικαστικής απόφασης, την οποία δεν είχαν διαβάσει, αλλά περί ανυπόστατων ισχυρισμών που καθάπτονται της τιμής και της υπόληψης των εν λόγω δικαστών. Η κριτική, ακόμα και η σκληρή, των δικαστικών αποφάσεων αποτελεί δικαίωμα του κάθε πολίτη, σχετικού ή άσχετου με το θέμα. Αρκεί να ασκείται μέσα στα πλαίσια της κοσμιότητας και της ευπρέπειας. Δεν προτίθεμαι να σχολιάσω τα όσα λέχθηκαν και γράφτηκαν ως κριτική της απόφασης. Ούτε εκφράζω οποιαδήποτε άποψη τόσο για το περιεχόμενό όσο και για το διατακτικό της. Λόγω στενού συγγενικού δεσμού μου με πρόσωπο που αναφέρεται στην απόφαση, οποιαδήποτε άποψή μου δεν θα είχε το εχέγγυο της αμεροληψίας.
Τέλος, για να υπάρξει υγιής πατριωτισμός, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ιστορική αυτογνωσία. Η έλλειψη ιστορικής αυτογνωσίας επιτρέπει τη δημιουργία ενός αρρωστημένου εθνικισμού, που βασίζεται στο ψέμα. Ένας λαός ο οποίος έχει ιστορική αυτογνωσία διαπνέεται και από υγιή πατριωτισμό. Όταν η εθνική ταυτότητα ενός λαού διαμορφώνεται στη βάση μύθων, ο πατριωτισμός του στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια. «Εθνικόν είναι ό,τι είναι αληθές» μας διδάσκει ο Διονύσιος Σολωμός. Η παραπλανητική εξιδανίκευση προσώπων και γεγονότων, μπορεί να καλλιεργεί ευχάριστες αυταπάτες και να τυγχάνει της δημόσιας αποδοχής, αλλά, παράλληλα, οικοδομεί τη μισαλλοδοξία.
Δυστυχώς, το τοξικό πολιτικό σύστημα δεν προνόησε για μια σωστή παιδεία των πολιτών. Με τη λέξη παιδεία, δεν εννοώ μόνο τα γνωσιακά εφόδια που παρέχει η σχολική εκπαίδευση. Αναφέρομαι σε μια γενικότερη παιδεία που παρέχουν, αρχικά, τα σχολεία, και, στη συνέχεια, η ίδια η πολιτεία. Βασικό έργο της πολιτείας είναι να μορφώνει πολίτες υπεύθυνους, σκεπτόμενους, καλλιεργημένους, κοινωνικά ευαίσθητους, πολίτες που να αποδέχονται τη διαφορετικότητα, πολίτες με ιδανικά, αρχές και αξίες και, πάνω απ’ όλα, πολίτες που αγαπούν την πατρίδα τους και εμφορούνται από υγιή πατριωτισμό.
(Φιλελεύθερος, 29/9/2024)