Όπως και κάθε χρόνο έτσι και φέτος ειπώθηκαν και γράφτηκαν πολλά για τις δυο εθνικές μας επετείους, που γιορτάσαμε πριν λίγες μέρες. Σκοπός αυτών των εορτασμών, σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, είναι να εμφυσήσουν στον λαό εθνική έξαρση και ανάταση για να ενδυναμώσουν το φρόνημά του. Έχω την άποψη ότι ο σκοπός αυτός δεν επιτυγχάνεται, τουλάχιστον στις τελευταίες δεκαετίες. Η επανάληψη κάθε χρόνο, στους «πανηγυρικούς» (βλέπετε δεκάρικούς), στα Μηνύματα, στα Διαγγέλματα και στις αρθρογραφίες, των ίδιων στερεότυπων και εμπλουτισμένων με μύθους μεγαλοστομιών, κάθε άλλο παρά ενδυναμώνουν το εθνικό φρόνημα. Το εθνικό φρόνημα δεν προάγεται με την άκριτη προγονολατρεία για ικανοποίηση του πλέγματος της αυτοδοξολόγησης που μας διακατέχει.
Σωστά ο «Φιλελεύθερος στο κύριο άρθρο του την 1η Απριλίου επισημαίνει ότι οι επέτειοι τιμούνται όταν «τα μηνύματά τους αναδεικνύονται σε λάβαρο αγώνα για εθνική επιβίωση». Το ζητούμενο, όμως, είναι όπως στις επετείους εκπέμπονται τα σωστά μηνύματα.
Ήλθε ο καιρός, νομίζω, να γιορτάζουμε τις εθνικές μας επετείους με ένα διαφορετικό τρόπο. Με περισυλλογή και ενδοσκόπηση, ώστε να μπορέσουμε να αποκτήσουμε κάποτε ιστορική αυτογνωσία. . Να αφήνουμε την ιστορία, όπως αυτή καταγράφεται από την επιστήμη, να μας καθοδηγεί, ώστε να αντλούμε μεν δυνάμεις από την ένδοξη δράση των προγόνων μας, αλλά και να παραδειγματιζόμαστε από τα λάθη τους, για να μην τα επαναλάβουμε στο μέλλον. Να μάθουμε, για παράδειγμα, για τους εμφύλιους αλληλοσπαραγμούς που μας οδήγησαν σε εθνικές τραγωδίες. Να μάθουμε για το πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τον οποίον παρακούσαμε, κατόρθωσε να διπλασιάσει την εδαφική επικράτεια της Ελλάδας, συνταυτίζοντας τα συμφέροντά της με αυτά των ισχυρών της περιοχής. Να μάθουμε για τα πραγματικά αίτια και αιτιατά της Μικρασιατικής καταστροφής και της διακοινοτικής σύγκρουσης του 1963. Να μάθουμε για τα αίτια του σημερινού τραγικού καταντήματος του Κυπριακού.
Δυστυχώς, η κοινωνία μας είναι μια κοινωνία με ιστορική γνώση αποσπασματική και διαστρεβλωμένη. Έχουμε άγνοια της ιστορίας μας. Μαθαίνουμε μια ιστορία διαποτισμένη από μύθους. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο, όπως παρατηρεί ο γνωστός ιστορικός Παύλος Ν. Τζερμιάς, «η ιστορία και οι ιδρυτικοί μύθοι αποτελούν, κατά κανόνα, ουσιώδες τμήμα του πυρήνα της συλλογικής ταυτότητας και αναμεταδίδονται από ομάδα σε ομάδα και από γενεά σε γενεά». (Παύλος Ν. Τζερμιάς, Η Κύπρος, από την αρχαιότητα ως την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Τόμος Ι, σελ.2). Είμαστε γνώστες μιας ιστορίας που δεν γράφτηκε από ιστορικούς, μετά από επιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση, αλλά μιας ιστορίας που είναι βαθιά χαραγμένη στη συνείδηση του λαού μας, που στοχεύει στην εξιδανίκευση του παρελθόντος και την οποία ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χάγκεν Φλάισερ, αποκαλεί «δημόσια ιστορία» στο βιβλίο του με τον τίτλο «Οι Πόλεμοι της Μνήμης». Σε πολλές περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολο, ακόμη και αδύνατο, η ιστορική αλήθεια της επιστήμης να εξουδετερώσει την «ιστορική αλήθεια» της δημόσιας ιστορίας. Η υπεροχή της δημόσιας ιστορίας παρατηρείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο διαχρονικός Θουκυδίδης, που διαπιστώνει τούτο, το δικαιολογεί γιατί «απρόθυμοι είναι οι περισσότεροι άνθρωποι να υποβάλλωνται εις κόπον προς αναζήτησιν της αληθείας και τρέπονται μάλλον προς ό, τι ευρίσκουν έτοιμον». (Θουκιδίδου Ιστορίαι, Α, 20, κατά μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου).
Βέβαια, η επιστημονική «ιστορική αλήθεια» δεν είναι απόλυτη ούτε διαχρονική. Η σημερινή αντίληψη της επιστήμης για την ιστορική αλήθεια μπορεί αύριο να είναι διαφορετική. Όμως, τούτο δεν αναιρεί την αρχή ότι η καταγραφή της ιστορίας είναι έργο της επιστήμης. Η έλλειψη ιστορικής αυτογνωσίας επιτρέπει τη δημιουργία ενός αρρωστημένου εθνικισμού που βασίζεται στο ψέμα. Η παραπλανητική εξιδανίκευση προσώπων και γεγονότων, με τη συνδρομή αποσιωπήσεων, μπορεί να καλλιεργεί ευχάριστες αυταπάτες, αλλά, παράλληλα, οικοδομή τη μισαλλοδοξία. Ένας λαός ο οποίος έχει ιστορική αυτογνωσία διαπνέεται και από υγιή πατριωτισμό. Όταν η εθνική ταυτότητα ενός λαού διαμορφώνεται στη βάση μύθων, ο πατριωτισμός του στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια. Eθνικόν είναι ό,τι είναι αληθές» μας διδάσκει ο Διονύσιος Σολωμός. Θα πρέπει να θυμόμαστε αυτή τη φράση κάθε φορά που ο εθνικός φανατισμός και η ιστορική τύφλωση και μυθολογία μας οδηγούν σε απώλεια του κριτικού πνεύματος.
(Φιλελεύθερος, 6.4.2014)