Ευχαριστώ την Επίτροπο Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τη χαρά και συγκίνηση που μου πρόσφερε με την πρόσκλησή της να χαιρετήσω τη σημερινή εκδήλωση του Γραφείου της.
Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από την υιοθέτηση, στις 10 Δεκεμβρίου 1948, της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Η προαγωγή της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλεσε ένα από τους κύριους σκοπούς του ΟΗΕ και στην πραγμάτωση αυτού του σκοπού απέβλεψε η Διακήρυξη.
Τη Διακήρυξη ακολούθησαν και άλλα διεθνή κείμενα για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στον Ευρωπαϊκό χώρο, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει αναληφθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης με την κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Σύμβαση αυτή αποτελεί το τελειότερο διεθνές κείμενο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προβλέπει τη λειτουργία ειδικού διεθνούς δικαστικού οργάνου, του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για να ελέγχει την τήρησή της από τα συμβαλλόμενα κράτη και να επιβάλλει κυρώσεις στην περίπτωση διαπίστωσης μιας παράβασής της. Σοβαρή αδυναμία στο όλο σύστημα είναι η εμπλοκή, στην εκτέλεση των αποφάσεων του Δικαστηρίου, της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενός πολιτικού σώματος, που αποφασίζει με βάση καθαρά πολιτικά κριτήρια.
Δεν προτίθεμαι να προβώ, έστω και συνοπτικά, σε ανάλυση ή σε αναφορά του περιεχομένου της Διακήρυξης και των διεθνών Συμβάσεων που την ακολούθησαν. Επειδή, έχω την πεποίθηση ότι η σημερινή επέτειος, όπως και κάθε επέτειος, δεν προσφέρεται μόνο για πανηγυρισμούς, αλλά και για περισυλλογή, θα επιχειρήσω, μια συνοπτική αποτίμηση της μέχρι σήμερα πορείας στον τομέα της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εξ άλλου, αυτό είναι και το θέμα της σημερινής εκδήλωσης.
Προς τούτο, θα πρέπει να απαντηθούν τα ερωτήματα:
Έχουν ευοδωθεί οι προσδοκίες αυτών που θέσπισαν τη Διακήρυξη της 10ης Δεκεμβρίου 1948;
Τι έπραξε η οργανωμένη ανθρωπότητα ώστε να πραγματοποιηθούν οι στόχοι που τέθηκαν στο Προοίμιο της Διακήρυξης, που συνοψίζονται ως ακολούθως:
Να σταματήσουν «οι πράξεις βαρβαρότητας, που εξεγείρουν την ανθρώπινη συνείδηση» και να ευοδωθεί «η πιο υψηλή επιδίωξη του ανθρώπου», που είναι η δημιουργία ενός κόσμου «όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να μιλούν και να πιστεύουν, λυτρωμένοι από τον τρόμο και την αθλιότητα»;
Δυστυχώς, εξακολουθεί να υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ των λαμπρών κειμένων και της πραγματικότητας.
Η ευαισθησία των διεθνών Οργανισμών που τάχθηκαν να παρέχουν προστασία στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ανάλογη με το βαθμό των πολιτικο-οικονομικών συμφερόντων των ισχυρών κρατών, που επηρεάζουν τις αποφάσεις αυτών των Οργανισμών.
Τον Ιούλιο του 1974 η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο και διέπραξε και διαπράττει μαζικές και συνεχιζόμενες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων και εγκλήματα πολέμου, τα οποία έχουν διαπιστωθεί από αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με υποκρισία και ποντιοπιλατισμό παραγνωρίζονται αυτές οι καταπελτικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Επίσης, οι εξελίξεις στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν επέφεραν σμίκρυνση του ταχύτατα διευρυνόμενου χάσματος, που χωρίζει τους προνομιούχους λαούς του Bορρά από τους πολυπληθέστερους πληθυσμούς του Nότου.
Ο υποσιτισμός, οι αρρώστιες, η έλλειψη νερού, ο αναλφαβητισμός μαστίζουν αυτές τις στρατιές των συνανθρώπων μας. Στην Υεμένη, απειλείται η ζωή 14 εκατομμυρίων ανθρώπων από τον λιμό που μαστίζει τη χώρα.
Το θέαμα των απελπισμένων προσφύγων αποτελεί στίγμα για τον πολιτισμό μας. Αυτοί οι άνθρωποι, που καταταλαιπωρούνται, πνίγονται και γίνονται και αντικείμενο άγριας εκμετάλλευσης, αυτοί οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες, είχαν μια ωραία ζωή μέχρι που κάποιοι αποφάσισαν να επέμβουν στις χώρες τους - με τον ένα ή τον άλλον τρόπον - για να εξυπηρετηθούν τα οικονομικά και στρατηγικά τους συμφέροντα.
Παντού στον Κόσμο, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας. Στις χώρες του λεγόμενου Πρώτου Κόσμου το χάσμα είναι μεγαλύτερο από ό, τι φαίνεται.
Σε αυτόν τον «κατάλογο της απελπισίας», τα πιο τραγικά θύματα είναι τα πιο άφταιγα, τα παιδιά. Περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο παιδιά (κάπου τα μισά παιδιά της Γης) μαστίζονται από πείνα, από κάθε μορφής αρρώστιες και από κάθε είδους στερήσεις (στέγαση, περίθαλψη, έλλειψη νερού κλπ.). Η πείνα σκοτώνει εκατομμύρια παιδιά και ανήλικους κάθε χρόνο. Οι αριθμοί είναι ανατριχιαστικοί. Οι αριθμοί αλλάζουν με τον χρόνο. Το δράμα, όμως, παραμένει το ίδιο.
Εντυπωσιακό, ομολογουμένως, είναι το κείμενο της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού. Αναφέρεται, εκτός από το δικαίωμα του παιδιού για επιβίωση, και στα δικαιώματά τους για εκπαίδευση, παιγνίδι και αναψυχή, καθώς και στο δικαίωμα να εκφράζουν γνώμη και να έχουν λόγο σε ζητήματα που αφορούν τη ζωή τους. Όλα αυτά, μας ενδιαφέρουν και μας ευαισθητοποιούν, για τα παιδιά μας, βέβαια, που ζουν στον προνομιακό κόσμο μας, στη Δύση ή στο Βορρά. Όμως, υπάρχουν και τα εκατομμύρια των παιδιών που ζουν σε ένα άλλο Κόσμο, τον Κόσμο της εξαθλίωσης. Που επέφερε η εκμετάλλευση των χωρών τους και οι πόλεμοι. Για τα παιδιά αυτά, το μοναδικό τους πρόβλημα είναι η διασφάλιση του πιο θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος, του δικαιώματος της ζωής. Με κυνηγούν και θα με κυνηγούν οι τραγικές φιγούρες των πνιγμένων παιδιών στα νερά του Αιγαίου, του Αϊλάν Κούρντι και πολλών άλλων. Αισθάνομαι ντροπή για λογαριασμό αυτών των κατοίκων του Ζυγίου για τις ενέργειές τους να εμποδίσουν τη μετατροπή παλιού στρατοπέδου σε κέντρο φιλοξενίας «ασυνόδευτων παιδιών». Αισθάνομαι οργή για το ρεσιτάλ υποκρισίας αυτών των πολιτικών που έσπευσαν να τους συμπαρασταθούν. Αυτά τα παιδιά δεν είναι μίασμα. Είναι παιδιά που έχασαν τους δικούς τους, είτε στον πόλεμο είτε στο τραγικό ταξίδι της προσφυγιάς, είτε τους αποχωρίστηκαν για να διασωθούν, τουλάχιστο, αυτά.
Για όλους αυτούς τους συνανθρώπους μας του περιθωρίου, που φαίνεται να είναι παιδιά ενός Κατώτερου Θεού, οι λέξεις «ελευθερία», «δημοκρατία», «ανθρώπινα δικαιώματα» κλπ. ή τους είναι άγνωστες ή ηχούν σαν εμπαιγμός. Το μόνο δικαίωμα που αποζητούν είναι να ζήσουν.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα, στις τρεις βασικές τους μορφές - τα ατομικά, τα πολιτικά και τα κοινωνικά - βρίσκονται σε μια σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασης. Πραγματικά, είναι αδιανόητη η άσκηση από ένα άτομο των πολιτικών και ατομικών του δικαιωμάτων χωρίς να του διασφαλιστεί το πιο βασικό ατομικό δικαίωμα, το δικαίωμα της ζωής. Τι θα κάνει ο άνθρωπος το δικαίωμα του εκλέγειν ή την ελευθερία της γνώμης όταν απειλείται η ζωή του από τους πολέμους, την πείνα ή την έλλειψη της στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας; Τι θα κάνει ο άνθρωπος τα κοινωνικά δικαιώματα όταν δεν ζει σε ένα ελεύθερο καθεστώς ή σε ένα υγιές φυσικό περιβάλλον;
Αναμφισβήτητα, μετά τη Διακήρυξη και τις άλλες διεθνείς Συμβάσεις, που την ακολούθησαν, σημειώθηκε αρκετή πρόοδος. Αλλά, μόνο στις χώρες του λεγόμενου Πρώτου Κόσμου. Σε παγκόσμια κλίμακα, πρέπει πολλά να γίνουν για να πραγματοποιηθούν οι οραματισμοί των συντακτών της Διακήρυξης. Ο δρόμος που καλούμαστε να διανύσουμε είναι μακρύς. Για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή. Θέλει, πρώτα, να αγκαλιάσουμε με έμπρακτη αγάπη και αλληλεγγύη αυτούς τους μη προνομιούχους συνανθρώπους μας του Νότου και της Ανατολής.
Εύχομαι να έλθει κάποτε η ημέρα που θα κατευθύνουν τη ζωή μας τα πιο κάτω βαθυστόχαστα λόγια που έγραψε πριν περίπου τετρακόσια χρόνια ο Άγγλος ποιητής John Donne « Ο θάνατος κάθε ανθρώπου με ελαττώνει, γιατί ανήκω στην ανθρωπότητα. Και γι’ αυτό, μην ρωτάς για ποιόν χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για σένα». Όπως είναι γνωστό, τη φράση «για ποιον κτυπά η καμπάνα» την έκανε διάσημη ο γνωστός συγγραφέας Hemingway, επιγράφοντας με αυτή, το μυθιστόρημά του για τον εμφύλιο της Ισπανίας.
Με την ευχή αυτή, τελειώνω τον χαιρετισμό μου. Ευχαριστώ για την προσοχή σας.